KULTUURDAGBOEK 18 SEPTEMBER

Lees volledig by Kultuurdagboek

Die Suid-Afrikaanse biblioteek en die Suid-Afrikaanse museum word op hierdie dag in 1860 in Kaapstad geopen.

Voordat die verslag van regter Van Wyk oor die sluipmoord op dr. Verwoerd amptelik beskikbaar geword het, was dit al algemene kennis dat flaters deur verskillende Staatsdepartemente gemaak is en dat daar nalatigheid aan die kant van hierdie departemente was. Hoe ernstig die flaters en nalatigheid inderdaad was, sou eers in die Van Wyk-verslag aan die lig kom. Daarom, en ook omdat die daad van 6 September 1966 ongetwyfeld die skokkendste gebeurtenis in die geskiedenis van Suid-Afrika in hierdie eeu was, is met groot belangstelling gekyk na die koms van die regter se verslag.

Marthinus Wessel Pretorius is op Pretorius kloof, distrik Graaf-Reinet, as die oudste seun van A.W.J. (Andries) Pretorius op hierdie dag in 1819 gebore. As Voortrekker vergesel hy sy vader na Natal en neem hy ook aan die Slag by Bloedrivier deel. In 1848 vestig hy hom in die Magaliesberg, en in 1853 volg hy sy vader op as kommandant-generaal vir Potchefstroom en Rustenburg. Hoewel hy nie oor die leierseienskappe van sy vader beskik nie, speel hy ‘n belangrike rol in die vroeë geskiedenis van Transvaal.

Deur sy toedoen is ‘n grondwet in 1856 opgestel, maar na vele onenigheid is hy eers in 1860 as Staatspresident van die ZAR beëdig

Ds C R Kotze

Lees reeks by Die Bybel en ons volkstryd

OORLOG: WEES GOD MÉÉR GEHOORSAAM AS DIE MENSE

DIE OORLOGSJARE (1939—1945)

Hierdie preek is gelewer tydens die donker krisisjare van die Tweede Wêreldoorlog (1939—1945). Afrikaners wat die oorlogspoging nie kon steun nie, is aan griewende vernedering en vervolging blootgestel. Ongelukkig het ernstige meningsverskille in eie geledere ook nog ontstaan oor die verwesenliking van die vryheidstrewe, sodat die nuutgevonde eenheid spoedig weer verbreek is. Innerlik verswak en magteloos, het die Afrikanervolk weerloos gestaan teenoor die bedreiging van tronke en interneringskampe. Teen hierdie agtergrond moet wyle ds. C. R. Kotze se preke, wat indertyd landswye beroering verwek het, gelees word. Die onverskrokkenheid en die profetiese gloed van sy optrede het Sondag na Sondag groot skares getrek na die historiese Tweetoringkerk in Bloemfontein wat vir vele ’n hawe van rus en ’n oord van bemoediging geword het.

Pred. 3:3 “’n Tyd om dood te maak en ’n tyd om gesond te maak.” Pred. 3:8— “’n Tyd vir oorlog en ’n tyd vir vrede.”

ONS IS christene ! Ons glo in die Bybel. Die Bybel sê dat die hele Skrif van God ingegee is en nuttig is om te leer, om tereg te wys, sodat die mens van God volkome kan wees—tot elke goeie werk volkome toegerus (2 Tim. 3:16, 17).

Die Bybel is dus daar om vir u en my tot elke goeie werk volkome toe te rus !

Nou, wat sê die Bybel van my lewe en sterwe ? Wat sê die Bybel van kerkgaan, van Sondagsheiliging, van my huis en my vriende ? Wat sê die Bybel oor die vraagstukke wat ons ontmoet? Wat sê die Bybel van skeuring en eenheid, van meerderheid en van oorlog? Watter skeuring is christelik?

Watter eenheid is christelik ? Wanneer is ’n meerderheid christelik en aan watter oorlog moet ’n christen deelneem?

Mpande, halfbroer van Dingaan, het ‘n beslissende rol ter onderwerping van die Zoeloemag in 1840 gespeel. Dit was weens vrees vir Dingaan dat hy ongeveer hierdie datum met 17 000 man en 25 stuks vee suidwaarts uit Zoeloeland oor die Tugela gevlug het.
In onderhandelinge met die Volksraad in Pietermaritzburg hierna, oortuig hy die Raad op 15 Oktober 1839 van sy begeerte om in ‘n gesamentlike aanslag Dingaan te probeer verslaan.

...SLINKSE  PLANNE

Johan Dorfling

Slinkse planne word in die geheim gesmee, in die duisternis, in 'n poging om ander mense te oortuig dat die oppervlakkige goeie bedoelings tot hulle voordeel sal strek. Intussen word dit so voorgehou dat dubbele standaarde daaruit kan voortspruit. Dit klink filantropies of mensliewend om te beweer dat almal alles met mekaar moet deel, maar dit is die beginsel van die kommunisme wat onbybels is. Let op na die verskil. Kommuniste sê jy moet wat jy het met my deel. Christene sê ek deel met jou om jou te help.

Die kommunis het niks aan te bied nie en eis van die Christen. Die Christen het baie om aan te bied in die vorm van die geestelike en goedere wat hy verwerf het deur geloof en harde werk, tog deel hy uit goedheid wat hy aan ander kan afstaan.

Volgens Fikile Mbalula beplan die ANC nie algehele beslaglegging op eiendom sonder vergoeding nie.

Peet de Wet

Hendrik het gereeld vakansies huis toe gekom toe hy student was en dan het ek soos 'n stertjie agter hom aangeloop. Hy was vir my te wonderlik. Hendrik was al op universiteit en ek so elf jaar oud, toe kry ek waterpokkies. Ek was seker so tien dae in die bed en by tye koorsig. Hendrik was die enigste een wat my kon kalmeer. Hy het vir ure by my gesit en storietjies vertel wat hy sommer so opgemaak het terwyl hy praat. Toe ek weer gesond was, het ons soms saam gaan perdry of tennis speel. Ek was soos sy skaduwee. Saans het ons meestal gesit en lees. Hendrik het vreeslik baie by die huis gelees.

Een vakansie kom Hendrik by die huis aan en Ma vra vir hom hoekom hy so baie briewe skryf. Dit lyk of hy in nooiens belangstel.

'n Dapper Boereheld wat moes sterf omdat sy suiwer ideale nie met sy verraderlike regering s'n ooreengekom het nie. Tog interessant dat genl De la Rey se dood deur die jare afgemaak is as 'n ongeluk. Sy grootste vegprestasie is dat hy die hele oorlog onoorwonne deurgeveg het as ruitergeneraal wat in die besonder welslae behaal het met sy beroemde stormjaagtaktiek, met die skande dat hy elf jaar later deur sy eie lafhartige mense van agter doodgeskiet word - swakkelinge wat die moord dan nog ook afgemaak het as 'n "ongeluk".

Genl. De la Rey het republikein gebly, en dit het hom in stryd met die regering gebring toe dié besluit het om aan die Eerste Wêreldoorlog deel te neem – 'n feit wat eindelik sy lewe gekos het - lees die volledige gebeure by Wie is die skuldiges

Op 15 September reis genl. Jacobus Hercules (Koos) de la Rey en genl. C.F. Beyers per motor na Potchefstroom. Hulle was oppad na Kemp, bevelvoerder van die militêre kamp daar, wat gereed was om teen die Regering op te tree uit weerstand teen die skandelike Botha-regering se deelname aan die Eerste Wêreldoorlog.

KULTUURDAGBOEK 15 SEPTEMBER

Lees volledig by Kultuurdagboek

Die Unie van Suid-Afrika het drie en 'n halwe maand bestaan voordat die eerste Volksraadverkiesing op 15 Septmber 1910 gehou is. Ondanks die Premier, genl Louis Botha, se beleid van konsolidasie, het Engelsman en Afrikaner die verkiesing met wedersydse wantroue tegemoetgegaan.

Terwyl die ultra-Engelse hulle binne die Unionisteparty kon uitleef en die breër lae van albei taalgroepe 'n tuiste in die Suid-Afrikaanse Arbeidersparty kon vind, was daar nog geen sentrale party vir die Afrikaners nie. Die Afrikanerpartye van die verskillende provinsies het egter saamgewerk.

Op Woensdag, 14 September, 8 dae ná die moord op dr Verwoerd, is mnr. BJ Vorster as Eerste Minister beëdig, en die middag het hy vir die eerste maal as Eerste Minister in die Volksraad opgetree. ’n Duidelik waarneembare atmosfeer van gespanne afwagting het swaar oor die stampvolle saal en galerye gehang. Maar mnr. Vorster het hom uit die staanspoor met rustige selfversekerdheid meester van die situasie getoon, wat so baie daartoe bygedra het om die oorgang van die een bewind na die ander glad en sonder haakplek te laat plaasvind.

Formeel het hy die Volksraad meegedeel dat hy deur die Staatspresident versoek was om ’n regering saam te stel en dat hy dit gedoen het, dat hy mnr. P. C. Pelser gevra het om Minister van Justisie en Gevangenisse en mnr. S. L. Muller om Adjunk-minister van Justisie, Polisie en Gevangenisse te word. Hyself, het hy gesê, sal vir eers Minister van Polisie bly, omdat staatsveiligheid daaronder ressorteer en hy vyf jaar lank “opgestaan en gaan slaap het met al hierdie probleme wat uit die veiligheid van Suid-Afrika voortvloei”.

Peet de Wet

Die NG-gemeente van Bulawayo het tot by Lusaka gestrek. Maandae het Pa gewoonlik sy fiets op die trein gelaai, op die verste punt afgeklim en dan myle deur die bos gery om die boere op die plase te besoek. Sondae preek hy in die kerkie agter ons huis. Len was die koster. Hendrik en ek het hom gewoonlik Saterdae gehelp om die kerk skoon te maak. Daar kry ons toe eendag 'n nes vol klein muisies. Ek hardloop huis toe om 'n skoendoos te haal. Die muise word netjies ingepak en met bruinpapier toegedraai en in juffrou Vermeulen se kamer gesit. Juffrou Vermeulen was 'n sendingdame wat by ons ingewoon en vir my musiekles gegee het. Ons het nie van haar gehou nie; sy was te streng.

KULTUURDAGBOEK 14 SEPTEMBER

Lees volledig by Kultuurdagboek

Op hierdie dag, 'n Sondagoggend, is Jacobus du Toit, seun van die bekende landdros Af du Toit van Pretoria en die kêrel van Stephina Maria Aletta Schoeman, dogter van kmdt-genl SJ Schoeman, gewond. Die voorval het aan Bloedstraat in Pretoria sy naam besorg waar dit plaasgevind het.

Die jong Du Toit is deur sy moeder met 'n boodskap na mev Stephanus Schoeman gestuur maar oppad daarheen is hy deur burgers onder Jacob Malan voorgekeer. Dit was in die dae van ernstige broedertwis in Transvaal en daar is menigmaal sonder oorleg opgetree.

KULTUURDAGBOEK 14 SEPTEMBER

Lees volledig by Kultuurdagboek

Na hulle maklike oorwinning by Muizenberg op 7 Augustus 1795, hoofsaaklik vanweë die lafhartige optrede van lt.-kol C.M.W. de Lille en ‘n aantal van sy gereelde soldate, het genl. J.H. Craig op 14 September 1795 die Kaap weer aangeval en dit sonder slag of stoot verower. Op 15 September is ‘n wapenstilstand met die oog op onderhandelings toegestaan, en op 16 September 1795 is ‘n ooreenkoms gesluit, wat onder meer die terugsending van die Nederlandse soldate, die behoud van die Vryburgers se regte, ensovoorts, bepaal het. Roemloos was die wyse waarop die Kaapse volksplanting in die hande van Brittanje oorgegaan het.

Die Nuwe Leier

’n Week na die moord op dr. Verwoerd, op Dinsdag, 13 September, is die nuwe hoofleier van die Nasionale Party, en as sodanig ook Eerste Minister van Suid-Afrika, deur die Parlementêre koukus van die Nasionale Party aangewys.

Om 10.30 het die koukus in die Parlementsgebou byeengekom. Al 164 lede, Senatore en Volksraadslede, was aanwesig. Die voorsitter, sen. Paul Sauer, het uit ’n siekbed opgestaan om daar te kan wees.

Teen die tyd was dit ’n uitgemaakte saak dat die keuse lê tussen mnr. B. J. Schoeman, die 61-jarige Minister van Vervoer, en mnr. B. J. Vorster, 50-jarige Minister van Justisie.

Geruime tyd voordat die koukusvergadering sou begin, het mense al in Parlementstraat byeengekom. Hulle kon nie die terrein van die Parlementsgebou betree nie vanweë die strenge veiligheidsmaatreëls wat getref was.

Peet de Wet

[Daar is al en word steeds soveel oor dr Verwoerd as volwassene geskryf dat ek dit goedgedink het om iets meer uit  HERINNERINGE AAN DR HF VERWOERD,  'N BIOGRAFIESE SKETS van dr H O Terblanche aan te haal en as enkele artikels aan te pas. Dit gaan meer oor sy kinderjare, vertel deur sy jonger suster Lucie.]

Lucie vertel:

In Wynberg het die twee seuns allerhande kattekwaad aangevang. Op die hoek van ons straat, Mortimer Road, was daar 'n sinagoge. Dit moet nog daar wees. Dit was welbekend dat iemand homself in die sinagoge opgehang het en dat dit daar spook. Hendrik en Len het toe van Ma se lakens gesteel en ná donker gaan spook speel, kastig om die Jode bang te maak.

Volgens Ma was Hendrik eintlik nog te jonk, maar die juffrou van die Evangelies-Lutherse skool in Waterloo Road, het kom pleit dat hy asseblief moet kom om haar getalle vol te maak.

KULTUURDAGBOEK 13 SEPTEMBER

Lees volledig by Kultuurdagboek

"Omdat die Afrikaner die vyand van die geldmag, die liberalisme en die kommunisme is moet ook sy taal veral by opgroeiende jongmense in die modder vertrap word en duur dit nie lank voordat die vyand so 'n volk en sy land volkome in sy mag het nie – soos dit in Suid-Afrika gebeur het."

Met die ontstaan van die Transvaalse Unviersiteitskollege, waaruit die Universiteit van Pretoria in 1930 sou groei, was taal-en mediumkwessies nie ter sprake nie en vir alle praktiese doeleindes was die inrigting eentalig Engels. Dat hierdie inrigting, gesetel in 'n oorwegend Afrikaanse stad veral nadat die Universiteit van die Witwatersrand vanaf 1921 'n suiwer Engelse koers ingeslaan het die belange van die Afrikaner sou dien was haas vanselfsprekend, maar is nie geredelik so aanvaar nie.

Afrikanerambisies waarvan die eerste tekens reeds in die vroeë twintigerjare waarneembaar was, is deur jingo-elemente in en om Pretoria met venyn teengestaan, maar het tog tot die sogenaamde vyftig-vyftig-beleid gelei.